آزمایشگاه یا لابراتوار مکانی است که در آنجا آزمایش‌های علمی از جمله آزمایش شیمیایی صورت می‌گیرد. آزمایش‌های متعدد برای بهبود زندگی ما، ساخت آنتی بیوتیک‌های قوی برای مقابله با بیماری‌های عفونی، بررسی الکتریسیته و بهبود سیستم‌های برقی و با بهره‌گیری از دانش زمین شناسی بافتهای زمین بررسی و خطرات احتمالی و خسارت‌های زیان بار پیش‌بینی و راهکارهایی برای آن در نظر گرفته می‌شود.ما می‌توانیم در آزمایشگاه کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشیم؛در قرن‌های گذشته زندگی به مراتب دشوار تر از امروز بوده‌است، اما امروزه در آزمایشگاهها تحول نوینی در تاریخ بشریت به وجود آمده است.اهمیت آن به قدری زیاد است که خارج از تصور ما می‌باشد، در دهه‌های قبل فناوری‌های ارتباطی کند بودند و قابلیت محدودی داشتند یا سیستم حمل و نقل ضعیف که باعث شده بود افراد تمایل به تجارت یا حتی سفر نداشته باشند. زمان کنونی نیز آنقدر پیشرفته نیست، بلکه به‌طور روز افزون علم پیشرفت خواهد کرد. بشریت در آزمایشگاه به پیشرفت دست پیدا خواهد کرد، پیشرفت‌هایی که روح تازه ای به زندگی می‌بخشند.
در دانشگاه‌ها زمانی که آموزش فراگیر در یک آزمایشگاه و با آموزش انجام یک فعالیت عملی باشد آن را «آموزش آزمایشگاهی» می‌نامند. معمولاً آزمایشگاهها به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند: آزمایشگاه‌های فیزیک، آزمایشگاه شیمی، آزمایشگاه‌های کامپیوتر، آزمایشگاه‌های بهداشت، آزمایشگاه‌های پزشکی و تشخیص طبی هر آزمایشگاه با توجه به سطح کار خود از لحاظ ایمنی تقسیم بندب می شود که شامل: سطح ۲ مشابه آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها و بیمارستان با هود و یک سری امکانات امنیتی ابتدایی است که در آنها بر روی عوامل با بیماری زایی پایین کار می‌شود، در سطح ۳ عوامل خطرناک و با بیماری زایی بالا نگهداری می‌شوند که این آزمایشگاهها به فیلتراسیون هوا با دقت بالا مجهز هستند، سطح ۴ هم با ایمنی فوق‌العاده برای نگهداری ویروس‌های مهلک مثل ابولا استفاده می‌شود در هر صورت ایمنی این آزمایشگاهها توسط دانشگاه تأیید شده‌است.
انواع آزمایشگاه ها:
احتمالا بسیاری از افراد با آزمایشگاه های مختلف در ارتباط اند اما تفاوت آنها و در مورد دامنه فعالیت آنها اطلاع ندارند. که در اینجا به معرفی این آزمایشگاه ها می پردازیم.
آزمایشگاه تشخیص طبی
آزمایشگاه تشخیص طبی که نیازمند مجوز وزارت بهداشت و درمان می باشد شامل بخشهایی است که در آن روی نمونه های خون، ادرار، مدفوع، خلط، زخم و امثال اینها انجام می شود. بخشهای آزمایشگاه تشخیص طبی شامل بخش هماتولوژی، سرولوژی، هورمون شناسی، بیوشیمی، میکروب شناسی، الایزا و اسپرموگرام می باشد و افرادی که در این بخشها کار می کنند دارای مدرک علوم آزمایشگاهی یا میکروبیولوژی می باشند.
آزمایشگاه پاتولوژی
کلمه پاتولوژی از دو بخش Patho و logy تشکیل شده و به معنای آسیب شناسی می باشد. به متخصصانی که در این آزمایشگاه کار می کنند پاتولوژیست می گویند. در این بخش هریک از بافتهای بدن یا مایعات می توانند از نظر میکروسکوپی مورد بررسی قرار بگیرند و از نظر اختلالات ژنتیکی و تغییرات ژنتیکی مورد بررسی قرار بگیرند و علل ایجاد آنها مورد بررسی قرار می گیرد . علم پاتولوژی خود شامل بخشهای گوناگون از جمله علت شناسی، ریخت شناسی، مکانیسم ایجاد و اهمیت آن از نظر بالینی می باشد . در این بخش پس از نمونه گیری و آب گیری و فیکس شدن روی لام، زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد. این بخش بیشتر در تشخیص سرطان کاربرد دارد.
آزمایشگاه ژنتیک
در آزمایشگاه ژنتیک با استفاده از روش های مولکولی مثل PCR و انواع آن و کاریوتایپ به بررسی، تشخیص یا میزان احتمال بیماری ژنتیکی در نسل آینده خانواده می پردازند. این روشها، روشهایی بسیار دقیق و در عین حال گران قیمت می باشند. در کنار این آزمایشات به طور معمول مشاوره ژنتیک نیز انجام می شود به خصوص در موارد قبل از بارداری.
آزمایشگاه پاتوبیولوژی
برخی آزمایشگاهها که پیشرفته می باشند و از نظر فضای آزمایشگاه و دستگاهها گسترده تر می باشند ممکن است آزمایشات تشخیص طبی و پاتولوژی را باهم داشته باشند که به آنها پاتوبیولوژی می گویند که مسلما در هر قسمت افراد متخصص مربوط به آن بخش در آن مشغول به فعالیت هستند.
آنچه باید در مورد آزمایش خون دانست
آزمایش خون چیست؟
خون سیستم نقل و انتفال بدن است. ۵ لیتر خونی که در سیستم بدن ما به صورت مداوم در حال گردش است؛ چیزهای زیادی در خود دارد. آزمایش خون به ما نشان می‌دهد چه چیزهایی در خون وجود دارد و در معنای کلی‌تر چه چیزی در بدن‌مان وجود دارد. خون می‌تواند تغییرات بدن را که ظاهرا قابل تشخیص نیست به ما نشان دهد، مثل سطح قند خون یا میزان مواد مغذی بدن.
به همین دلیل از آزمایش خون برای بررسی وضعیت سلامت کلی بدن استفاده می‌کنیم، چون می‌توانیم تصویر دقیق‌تر و مشخص‌تری از وضعیت بدن‌مان داشته باشیم، تصویری واقعی در مقایسه با اینکه مثلا بگوییم «امروز احساس می‌کنم چاق‌تر شده‌ام» یا «دیروز به اندازه‌ی کافی سبزیجات خوردم.».
اشکال مختلف نمونه‌گیری از خون
نمونه‌ی خون را به اشکال مختلف می‌توان گرفت:
- نمونه‌گیری مویرگی (از نوک انگشت)
- نمونه خون خشک شده
- نمونه‌گیری خون شریانی
- نمونه‌گیری خون وریدی (رایج‌ترین روش نمونه‌گیری)
- آسپیراسیون مغز استخوان
بعد از نمونه‌گیری چه اتفاقی می‌افتد؟
بعد از نمونه‌گیری، خون در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌شود. خون داخل یک سانتریفیوژ قرار می‌گیرد و چرخانده می‌شود تا اجزای آن از هم تفکیک شود.
رنج نرمال
در مرحله‌ی بعد متخصصان آزمایشگاه، نتایج به دست آمده را با «رنج نرمال» مقایسه می‌کنند. رنج نرمال در واقع بازه‌ای از مقادیر قابل قبول در رابطه با یک پارامتر خاص پزشکی است که آزمایش به هدف آن انجام شده است. رنج نرمالی که در آزمایشگاه به آن ارجاع می‌شود، متعلق به ۹۵% از جمعیت سالم است. به این معنی که نتیجه‌ی آزمایش خون ۹۵% از جمعیت سالم در این بازه‌ی نرمال قرار می‌گیرد. این رنج نرمال در آزمایشگاه‌های مختلف بنا به موقعیت جغرافیایی و نوع اجزای خون متفاوت است.
عددی که بالاتر یا پایین‌تر از این رنج نرمال باشد، اطلاعات پزشکی خوبی درباره سیستم بدن در جهت تشخیص به پزشک می‌دهد. این مقادیر آزمایش‌شده غیرعادی وقتی در کنار علائم، فاکتورهای سبک‌زندگی و نتایج آزمایش‌های دیگر قرار می‌گیرد، کمک بیشتری در تشخیص به پزشک خواهد کرد.
تفاوت‌ها در نتایج آزمایش و رنج نرمال
مقادیر آزمایشگاهی برای هر فرد متفاوت است و باید نسبت به عوامل دیگر ارزیابی شود. با اینکه رنج نرمال با در نظر گرفتن جواب آزمایش تعداد زیادی از افراد سالم تعیین می‌شود، هر کس با در نظرگرفتن برخی فاکتورها ممکن است شرایط متفاوتی داشته باشد. تجزیه و تحلیل نمونه‌ی خون بر اساس این فاکتورها ممکن است متفاوت باشد:
- زمان
- حالت قرارگرفتن بدن (ایستاده، نشسته، خوابیده)/ وضعیت مزاجی
- مصرف مواد غذایی / مایعات
- استرس
- استفاده از دارو / مکمل
- الکل
- سیگار
- میزان فعالیت بدنی/ورزش
- تست‌های کلی
آزمایش‌های پایه
آزمایش خون پایه‌ای که معمولا پزشکان دستور می‌دهند، SMAC-20، SMA-20 یا CHEM-20 نام‌دارند. این آزمایش ابتدایی ۲۰ فاکتور مختلف خون از جمله سطح مواد معدنی، پروتئین‌ها و … را اندازه می‌گیرد. این آزمایش کاملا استاندارد است و باید انجام شود ولی به اندازه‌ی کافی گویای وضعیت سلامت فرد نیست.
